Coraz więcej par decyduje się, aby rozdzielność majątkowa gwarantowała im finansową autonomię, chroniła firmowe aktywa i minimalizowała ryzyko odpowiadania za długi współmałżonka.
Czym dokładnie jest rozdzielność majątkowa?
W polskim prawie małżeńskim istnieją cztery ustawowe ustroje majątkowe, ale to właśnie rozdzielność majątkowa stanowi najdalej idące rozdzielenie finansów małżonków. Oznacza, że każde z nich zachowuje pełnię władzy nad swoimi dochodami, może swobodnie dysponować nieruchomościami i zaciągać zobowiązania bez zgody drugiej strony. Wyjątek stanowią wspólne inwestycje, które małżonkowie dobrowolnie chcą sfinansować razem – powstaje wtedy współwłasność ułamkowa, a nie majątek wspólny.
Jak ustanowić rozdzielność – intercyza, sąd czy ustawa?
1. Notarialna umowa majątkowa
Najpopularniejsza forma to intercyza zawarta przed ślubem lub w dowolnym momencie trwania małżeństwa. Koszt sporządzenia aktu zależy od wartości majątku stron; przy przeciętnym dorobku notariusz pobiera 500–1500 zł brutto.
2. Orzeczenie sądu
Jeśli współmałżonek odmawia podpisania umowy, druga strona może złożyć pozew. Sąd ustanawia rozdzielność majątkowa w razie separacji faktycznej, długotrwałego uzależnienia czy rażącego niegospodarowania majątkiem wspólnym.
3. Rozdzielność z mocy prawa
W pewnych okolicznościach, np. ogłoszenia upadłości jednego małżonka, ustrój wspólności ustawowej ustaje automatycznie.
W każdej z powyższych opcji kluczowe jest określenie daty powstania ustroju, bo od niej liczy się podział przychodów, długów i podatków.
Korzyści dla przedsiębiorców i menedżerów
Przedsiębiorca ponosi ryzyko biznesowe. Gdy firma wpada w kłopoty, wierzyciele mogą sięgnąć po majątek wspólny. Rozdzielność majątkowa separuje zatem strefę zawodową od rodzinnej – prywatny dom lub konto małżonka pozostają bezpieczne. Podobnie menedżer wysokiego szczebla chroni wypłatę odprawy czy akcje z programu motywacyjnego przed ewentualnymi roszczeniami wynikającymi z odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Wady i pułapki – nie tylko romantyczne
-
Brak solidarnej zdolności kredytowej – bank może odmówić finansowania, jeśli jedna strona zarabia znacznie mniej.
-
Zawiłe rozliczenie nakładów – gdy małżonkowie inwestują w swoje nieruchomości wzajemnie, konieczne staje się udowodnienie wkładów.
-
Ryzyko sporów spadkowych – dzieci z poprzednich związków mogą później podważać darowizny dokonywane pomiędzy małżonkami.
Dlatego przed podpisaniem aktu notarialnego warto skonsultować się z doradcą podatkowym i przygotować plan obustronnego zabezpieczenia świadczeń emerytalnych oraz ubezpieczenia na życie.
Podział majątku po wprowadzeniu rozdzielności
Wbrew mitom notarialna rozdzielność majątkowa nie likwiduje automatycznie dorobku wspólnego, który narastał do dnia jej ustanowienia. Aby go podzielić, można:
-
zawrzeć ugodę notarialną – najszybsze rozwiązanie,
-
skierować sprawę do sądu – gdy nie ma zgody co do wyceny nieruchomości lub przedsiębiorstwa,
-
dokonać częściowej spłaty – jedno z małżonków przejmuje wspólne mieszkanie i spłaca udział drugiego.
Rozdzielność a rozwód i alimenty
Jeżeli małżeństwo rozpadnie się po wprowadzeniu rozdzielności, sąd przy rozwodzie rozstrzygnie jedynie kwestie opieki i wsparcia finansowego dzieci. Majątkowe rozliczenia będą prowadzone osobno. Paradoksalnie rozdzielność majątkowa często usprawnia cały proces – jest mniej emocji, bo wiadomo, co należy do kogo. Z drugiej strony alimenty mogą być wyższe, gdy jedno z małżonków nie korzysta już ze wspólnych dochodów partnera.
Case study – rodzina z kredytem hipotecznym
Anna i Maciej podpisali umowę notarialną pięć lat po ślubie, prowadząc równolegle małą firmę i pracę etatową. Bank zaakceptował akt pod warunkiem sporządzenia aneksu, w którym Maciej – przedsiębiorca – przystępuje do całkowitej spłaty rat. Dzięki temu rozdzielność majątkowa ochroniła w przyszłości wynagrodzenie Anny, gdy pandemia zatrzymała przychody firmy męża, i pozwoliła jej uniknąć odpowiedzialności za leasingi sprzętu komputerowego.
Krok po kroku – jak się przygotować
-
Inwentaryzacja majątku – spis nieruchomości, ruchomości, oszczędności i długów.
-
Wyliczenie wkładów – kto opłacał ratę kredytu, kto finansował remonty.
-
Konsultacja u notariusza – poznanie taksy i wymaganych dokumentów.
-
Ewentualne cesje polis i umów – aktualizacja beneficjentów.
-
Zmiany w planowaniu sukcesyjnym – testament lub fundacja rodzinna, jeśli małżonkowie mają dzieci z poprzednich związków.
Dobrze przygotowana rozdzielność majątkowa ogranicza spory i buduje jasne reguły finansowe.
Najnowsze interpretacje podatkowe
Od 2023 r. fiskus potwierdził, że darowizny między małżonkami objętymi rozdzielnością nadal pozostają zwolnione z podatku od spadków i darowizn. Wydatki na utrzymanie wspólnego domu można rozliczać proporcją ustaloną dobrowolnie. Jednak dochody z wynajmu mieszkania żony nie mogą już pomniejszać podatku męża prowadzącego działalność – to jedna z konsekwencji, które niesie rozdzielność majątkowa w sferze PIT.
Podsumowanie – kiedy warto, a kiedy odpuścić?
Rozdzielność bywa kołem ratunkowym dla przedsiębiorców, formą zabezpieczenia majątku rodzinnego i narzędziem równowagi w związkach, gdzie jedna strona zarabia wielokrotnie więcej.
